פיהר ברודער זענען זיי געווען, וואס מיר וועלן זיי רופן צדוק, נחמן, עזריאל, און ברוך. ברודער זענען זיי טאקע געווען אבער גאר אנדערש האבן זיי זיך געפירט איינער פון צווייטן.
צדוק איז אלס געווען א וואויל קינד, געלערנט געדאוונט, און געהארעוועט אויף זיינע מעשים.
נחמן האט נישט געהאלטן דערביי, ער איז געווען א פויעריש געבוי, זיך געדרייט מיט נידעריגע פארשוינען, א שארלאט און א ליידיג גייער.
ווידעראום עזריאל, איז געווען א גאנץ קליינער חכם. אלס געהאט קשיות, און קיינמאל נישט פארשטאנען די תירוצים.
ברוך, פלעגט מען רופן בלשון חיבה ‘ברוך’ל’. ווייל מ’האט אים געקענט איינרעדן בייטאג אז ס’איז נאכט, און ביינאכט אז ס’איז טאג, ער האט נישטאמאל געוואוסט אז עפעס שטימט נישט.
הכלל, די ברודערליך האבן זיך שיין געלעבט יעדער אויף זיין שטייגער, צדוק איז געשטיגן אין תורה, נחמן איז געוואקסן א רויבער, עזריאל האט געפרעגט מער קשיות און ברוך’ס פארגלייזטע אויגן זענען נאר געווארן גלאנציגער.
ויהי היום און די פיר ברודערליך האבן געכאפט א שפאציר אין וועלדל הינטערן שטעטעלע און מיט א אומריכטיגן קער האבן זיי אריינגעטראסקעט אין א גאר טיעפן הוילן גרוב, צעקלאפנדיג זיך אלע ביינער, שמוציג און פארריסן און צעבליטיגט. עס האט גענומען א וויילע ביז זיי זענען צו זיך געקומען. און…
דא הייבט זיך אן די שווערע איבעי’ וויאזוי זעהט מען זיך ארויס פון אזא טיעפן פינסטערן גרוב?
שרייען האט נישט אויסגעזעהן צו זיין א אפציע, ווייל אזוי ווייט און אזוי טיעף וואלט דער קול פארלוירן געגאנגען. אלזא וואס טוט מען דא??? עס איז דאך ביטער, ווי זעהט מען זיך ארויס פון דעם פלאנטער?
צדוק אונזער צדיק’ל זאגט אז מ’דארף שוין אנהייבן צו גראבן אין די ווענט, מאכן אזוינע פראוועזארישע שטיגן, אריין און ארויס, ביז ס’וועט זיין שייך צו קריכן ארויס, און ווען איינער וועט שוין זיין אינדרויסן וועט מען שוין קענען רופן הילף.
נחמן, זיצט און פארעט זיך מיט זיין אנצוג, ער פוצט און רייבט, און ווען צדוק פרעגט אים וואס ער פלאנט צו טוהן צום פראבלעם? ענטפערט ער גלייכגילטיג, זעהסט דאך! איך פוץ מיך אפ און אלעס וועט זיין אין ארדענונג.
עס האט גענומען אפאר מינוט פאר צדוק’ן צו כאפן אז נחמן באגרייפט גארנישט די סכנה און ער רעדט פון גאר א אנדערן פראבלעם, אים שטערט נאר אז ער איז נישט שיין באפוצט, און אז ער זעהט נישט אויס פריש נאכן פאלן.
נו! וואס טוט מען דא? האט זיך צדוק’ל געוואנדן צו עזריאל’ן און געפרעגט: וואס זאגסטו? האסט עפעס אן עצה צו די געשאפענע סיטואציע?
עזריאל שטעלט אן פני תם, און פארקנייטשט דעם שטערן פארזיכטיג. נאך א מינוט קנייטשן דעם שטערן שפרינגט ער אויף מיט א געניאלן איינפאל און זאגט:
איך מיין מ’זאל מיר אנהייבן צו גראבן אין די ווענט און אזוי צעביסלעך צוברעכן דעם גרוב און דערנאך גראבן ווייטער און ווייטער ביז דער גרוב וועט ווערן אזוי ברייט ביזן שטעטעלע, און דארט וועלן מיר קענען שרייען אז מ’זאל אונז קומען העלפן און יעדער וועט קענען הערן.
צדוק זעהט מיט וועם ער האט דא צו טוהן, פון איין זייט שטייט נחמן און פיצט זיך, פון די צווייטע זייט וויל עזריאל אנהייבן פלאך מאכן די וועלט מיט זיינע הוילע נעגל, און דא שטייט ברוכ’ל וועלכער באגרייפט ניטאמאל אז מ’איז אין א גרוב. בלייבט אים נאר איין עצה זיך צו נעמען צו די ארבייט און העכסטנס פרובירן איבעררעדן ברוכל אנצונעמען זיין שטעלונג און מיטקומען מיט אים און נישט פארבלייבן דארט מיט נחמן’ען זיך פוצן.
***
מיינע טייערע ברודער בני אברהם יצחק ויעקב. כנגד ארבעה בנים דברה תורה, אחד חכם, אחד רשע, אחד תם, ואחד שאינו יודע לשאול.
מיר געפונען זיך אין א שווערן טונקעלען מצב, מיר זענען צומאל אין א גרוב פון וועלכן מיר ווילן א וועג ארויס, און מיר קוקן מיט יאוש צום טיעפקייט פונעם אפגרונט וואו מיר געפינען זיך, און מיר קוקן אויף ארויף צו זעהן עפעס ליכטיגקייט, פון הארצן שרייט זיך, געוואלד! ראטעוועט מיך! אבער דאס שטעטעלע איז ווייט! זייער ווייט! און מיר ווייסן נישט האיך לשות עצה בנפשנו.
אין אט אזוינע מצבים ווען עס איז נישטא קיין שפור פון ליכטיגקייט און מיר מיינען ח”ו אז קיינער הערט נישט, און עס איז נישטא קיין אויסוועג, דאן שיילן זיך ארויס די מדות פון די ארבעה בנים.
אחד חכם, ווי צדוק’ל, ער זוכט א וועג ארויס, ער וועט נישט אוועק רוקן אדער פלאך מאכן דעם גרוב, א גרוב איז א גרוב, און ער דארף ארבייטן זיך צו זעהן אינדרויסן. ער לייגט זיך נישט אריין אין קיין אונסין, ער איז נעמט דעם דרכא אחרינא אנשטאט צו וועלן מתקן זיין דעם דרכא הדין. און מיט די צייט נאכן בויען פראוועזארישע טרעפלעך און שטיגן מיט שטיינער און זאמד, קומט ער ארויף און ראטעוועט זיך פון שאול תחתית.
פארשמירט, פארקלעבט, פארווייטאגט, אבער אינדרויסן שטייט ער זיגרייך, ער וועט זיך שוין וואשן און אפשאקלען פונעם געמויזעכץ ווען ער איז פריי פון דעם גרוב, ווען ער וועט זוכה זיין צו זיצן במחיצת צדיקים וטהורים און נהנה זיין מזיו השכינה מיט בגדי תכלת וארגמן בגדי מלכות.
קומט אויך אפיר דער בן הרשע, וועלכער אינעם גרוב זעהט ער נישט פאר וויכטיג צו טרעפן א וועג ארויס נאר אויסצוזעהן שיין, ער פוצט זיך און וואשט זיך, און פארגעסט אז ווען ער וועט וועלן ארויסגיין פונעם גרוב אויב וועט ער נאך קענען דאס באווייזן וועט ער ווידער פארשמירט ווערן, טא וואס נוצט דאס געפיצעכץ? די פיאה’לעך מוז ער קרייזלען אז דא אינעם פינסטער זאל ער זיין “א מענטש” ער מוז אויסזעהן ווי א מיליאן טולער דא אין גרוב.
ווי נאריש איז דער תם וועלכער קומט אפיר מיט געוואלדאוונע געדאנקען וויאזוי צו באזיגן דעם גרוב, א שטייגער ווי די כעלמער חכמים וואס האבן גערוקט דעם בארג, ער קומט אלס אויף מיט געדאנקען וויאזוי ער וועט פאררעכטן דעם “סיסטעם” ווי איידער זיך צו פאררעכטן, ער קומט אויף מיט עצות וויאזוי גראד צו מאכן דעם גרוב, ווי איידער זיך מטריח זיין און אביסעלע קריכן.
וואס מיינט איר איז דער סוף מיטן תם? ער זיצט נעבעך אפ זיינע יארן אינעם פינסטערניש, מלא עצות, מלא טענות, אלעס אויף דעם סיסטעם און אויף די רבי’ס און מגידי שיעור, און פרנסי הדור, אבי ער זאל נישט זיין פוילן קערפערל מטריח זיין אביסל.
ווען דער שאינו יודע לשאול קומט אפיר, ווענדט זיך שוין ווער ס’כאפט אים ערשט נעבעך, אויב ווערט ער באפריינדעט מיט די נישט גוטע, מיטן רשע און תם, וועט ער זיצן און מיטשאקלען, ער וועט זיך פוצן כאטש ער דארף עס נישט, נאר ווייל יעדער טוט עס, ער וועט זיך אפרעדן מיטן תם אויף אלס און אלעמען נאר ווייל אזוי טוט יעדער, ער וועט נעבעך פארפאלן גיין ווייל יעדער גייט…
***
אזוי איז ליידער אונזער לעבן, און עס לויפט גאר שנעל, עס גאלאפירט ווי די שנעלקייט פונעם ליכט, און אנשטאט זיך נעמען קריכן, זיצן מיר און טיילן דיעות, נעמען שטעלונגען, און פרובירן צו געפעלן פאר דעם רשע, און דעם תם, ליידער.
עס איז א קליינע חכמה צו פארשטיין וואס יענער וואלט געברויכט צו טוהן! עס איז א גרויסער חכמה צו טוהן וואס מ’ברויך!
עס איז גארנישט ווערד די שיינקייט אין גרוב, ווייל סוף סוף ווערט דער קערפער צוריקגעקערט לעפר רמה ותולעה, עס איז גאר ווערטפוהל זיך צו פלאגן אנצוקומען צום ליכטיגקייט ווען די נאטורליכע שיינקייט פון די אור התורה באשיינט אונז.
און אויב ווילן מיר איינעם געפעלן, זאל דאס זיין דער חכם, נישט דעם רשע אדער תם ח”ו.
פרעגט אייך אליינס די שאלה: וועלכע פון די ארבעה בנים בין איך?
זאלץוואסער 